Tōia Mai

Author: Kathy (Te Urikore) Biddle


Biddle, K. (2023). Tōia Mai. (Unpublished document submitted in partial fulfilment of the requirements for the degree of Doctorate of Professional Practice). Otago Polytechnic | Te Pūkenga - New Zealand Institute of Skills and Technology.

Abstract 

Tōia Mai ngā Tauira
Tōia Mai ngā Kaimahi
Tōia Mai ngā Tāngata nō ngā hau e whā
Tōia Mai ki runga i te reo o te mana tuku iho mai o tātau tīpuna,
Tōia Mai ki runga i te reo rāhiri o te Mana Ōrite, o Te Tiriti o Waitangi.

Kua roa te ao Māori e rongo ana i ngā tūkinotanga kua puta mai i ngā mahi whakatoihara ki roto i te ao mātauranga. Ahakoa tēnā, kua noho tonu ngā kaimahi Māori ki te hāpai i ngā mahi Tiriti me ngā mahi mana ōrite ki roto i ngā mahi whakaako, whakahaere rānei i ngā Kuratini huri noa i te motu. I whakatūhia a Tōia Mai hei kaupare i ngā mahi e tāmi nei i a Ngāi Māori. E rima ngā kaupapa mahi o Tōia Mai ka tātarihia ki roto i tēnei tuhingaroa. Katoa ēnei kua whakahāngai ki ētahi mahi hei whakatūtuki i te pae tawhiti, arā, ko te mana ōrite mō ngā tauira Māori, ā, kia ū ngā Whare Ako ki ngā kupu taurangi o Te Tiriti o Waitangi. Ko Te Tiriti me te mana ōrite te tekoteko o te whare kōrero o Tōia Mai. E whakahau ana a Tōia Mai, mā ēnei kaupapa mahi me ōna tikanga whakahaere e puta pai ai ngā ihu o ngā ākonga, ā, e rongo ai te reo o ngā ākonga, ngā kaimahi Māori me te tangata whenua. He pou katoa ēnei kaupapa mahi nō te whare o Tōia Mai.

E whā ngā mātāpono o Tōia Mai. Ko Ākonga (kia aro nui ki nga hiahia, ngā manako o ngā ākonga), Mātauranga Māori (kia whai wāhi atu te reo, tikanga, whakaaro, āhuatanga Māori ki roto i ngā kaupapa whakahaere o Tōia Mai), Te Reo (ko te reo tēnei o ngā ākonga, whānau, hapū, iwi, Māori me kī ko te hapori whānui), me Whakaumu (ko te whakaumu i ngā āhuatanga aukati i nga ākonga me te tangata whenua ki ngā mahi Tiriti, ki te mana ōrite). He mātāpono, he āheinga ēnei hei whakatau mēnā rānei ka ahu whakamua tētahi kaupapa o Tōia Mai, kāore rānei. Ka noho hoki hei kaiārahi i ngā mahi rangahau. Ko ēnei mātāpono kei te tāhuhu o te whare o Tōia Mai.

He tuhinga huritau, he tuhinga arotake tēnei. Nā reira, kua tīkina i ngā mahi arotake e toru hei tātari, hei whakapuare i ngā akoranga hou, i ngā wheako i ngā mahi o Tōia Mai e pakari ake ai te tūmahi a te tangata. Tuatahi, ko te wāhanga e kīa nei ko kaupapa arohaehae, he arohaehae i ngā mahi kua puta i ngā kaupapa mahi o Tōia Mai. Tuarua, ko ngā tōpitopito kōrero, ko te reo tēnei o te kaituhi e wānanga ana i ngā āhuatanga ako. Tuatoru, ko ngā mahi arotake i ngā mahi me ngā hua kua puta mai i ngā kaupapa mahi o Tōia Mai. Ko ngā whakairō (pūrākau, pakiwaitara) ēnei o te whare kōrero o Tōia Mai.

Ko ngā hua nui kua puta mai i ngā mahi o Tōia Mai, he nui. Hei tauira: kua rongo te Kuratini o Waikato ki te reo o ngā ākonga Māori, ki te reo o ngā kaimahi Māori, ki te reo o te tangata whenua. Ā, koinei tētahi o ngā reo i whakaawe ki te panoni i ngā whakahaere, i ngā tukanga me ngā pūnaha e tāmi ana i te ahunga whakamua o ngā mahi Tiriti, mana ōrite ki te Kuratini o Waikato. Kua piki ake te tokomaha o ngā kaimahi Māori hei kaiwhakahaere, hei hautū i ngā mahi Tiriti, mana ōrite. Kua whakarerekē ōna ratonga āwhina, ā, kua tīmata te piki haere o te tokomaha o ngā ākonga Māori e rongo ana i te tauawhi o te kuratini, e puta pai ana rānei i ō rātau akomanga, hōtaka hoki. Ko te pātai nui ināianei mēnā rānei ka rongo tonu i ēnei hua ki raro i te maru o Te Pūkenga. Mā te wā e tohu, ā, he kaupapa tēnei ka taupatupatuhia tonutia ki runga i te marae ātea o Tōia Mai, haere ake nei. Kati, ko te whāngai i te ahi ki te ako, kia mura ai, ko te whakangungu i te ringa ngao kia puta ko te kōhai tangata, kia noho mātanga ia ki Te Tiriti me te mana ōrite te hua nui o tēnei mahi rangahau.

Tēnei te ara ka whakapiki, tēnei te ara ka whakakake,
eke panuku, eke Tangaroa,
Haumi ē! Hui ē!
Tāiki ē!

Keywords: Te Tiriti o Waitangi, mana ōrite, toihara, ākonga Māori, ratonga ākonga, rangatiratanga

This dissertation is not publicly available.